اصول صدابرداری حرفه ای

به اندازه ای که تجربه مان یاری می کند نکاتی را به خدمتتان ارائه می دهیم:

روش های ضبط صدا:

صدایی که شما می خواهید ضبط کنید، چند گزینه پیش روی شماست: استفاده از صدای خود خواننده، استفاده از صدای باندها در فضا، استفاده از سیگنالهای خود دستگاه.

فرض کنید می خواهید صدا را با یک mp3 player ضبط کنید. می توانید این mp3 را نزدیک دهان خواننده قرار دهید، می توانید آن را نزدیک بلندگو قرار دهید، و می توانید از aux دستگاه استفاده کنید و آن را به line in ورودی mp3 وصل کنید (اگر mp3 شما line in داشته باشد).

ضبط با line in:

بین این گزینه ها بهترین کیفیت برای ضبط با aux است، زیرا در آن صورت همان صدایی که در باندها پخش می شود همان سیگنالها به mp3 وارد می شوند و با همان کیفیت ضبط می شوند، به علاوه تداخل صداها هم وجود نخواهد داشت.

به جز برخی mp3 ها، همه کامپیوتر ها نیز ورودی line in را دارا هستند و می توانید از آنها استفاده کنید.

اکثر mp3 ها صدای دریافتی از aux را به صورت طبیعی ضبط می کنند، برخی از آنها مثل سامسونگ y150 کمی صدای آن را بوق می کنند. برخی از mp3 ها نیز (مانند همین مدل سامسونگ) صدا را تعدیل می کنند و اگر کم است زیاد می کنند و اگر زیاد است کم می کنند.

معیارهایی که در کیفیت ضبط line in دخیل است از این قرارند:

وسیله ای که با line in صدا را ضبط می کند نباید هوا داشته باشد و به صدا (اضافه بر صدای اصلی) فیششش بیندازد. برخی mp3 ها ناخالصی های دیگری نیز به صدا اضافه می کنند.

وسیله ضبط صدا باید سقف تحمّل صدای بالایی داشته باشد. mp3 های (زیسایبر) با کمی بالا رفتن صدا دیستور می اندازند و صدا را خراب می کنند.

وسیله ضبط صدا باید صدا را با رِیت (rate) بالا ضبط کند. با نظر به فایلی که یک mp3 ساخته در کامپیوتر می توانید بفهمید که آن را با چه کیفیتی ضبط کرده است. کیفیت رایج در mp3 ها حد اکثر 32 کیلو بیت ریت (kbps) می باشد. mp3 کریتیو، با اینکه صدا را از میکروفون خود با کیفیت 8kbps (کیلو بیت ریت) ضبط می کند، اما line in آن صدا را با کیفیت 196 کیلو ضبط می کند! این هم می تواند یک جنبه حسن ضبط با line in باشد.

در کار با کامپیوتر بسته به برنامه ای که برای ضبط صدا انتخاب می کنید می توانید این کیفیت را تعیین کنید.

در mp3 ها mp3: کلاتزِن کره؟، تمام این محاسن را داشت و حتّی می توان گفت از بسیاری از کامپیوترها صدا را بهتر ضبط می کرد! (البته این جنس هم چون خوبی هایی داشت دیگر در بازار پیدا نشد!)

——-

به مبحث قبلی باز می گردیم:

ضبط با aux دستگاه و line in وسیله ضبط، گزینه خوبی است، اما به شرط اینکه بخواهید صدا همانگونه که از باندها پخش می شود ضبط شود. اما ممکن است شما بخواهید صدای مجلس هم به صدای خواننده ضمیمه شود و با هم ضبط شوند. در این صورت لازم است یکی از این کارها را انجام دهید:

یا میکروفونی که برای مداح انتخاب می کنید یک میکروفون با کیفیت با گیرایی بالا باشد که صداهای دور را هم بگیرد. با این کار تا حدودی می توانید صدای جمعیت را هم ضبط کنید.

یا میکروفونی مجزا برای مستمعین بگذارید تا صدای آنها را بگیرد و مانند صدای خواننده به دستگاه بفرستد. سپس این دو صدا را با هم میکس کنید و به خروجی ضبط ارسال نمایید. البته اگر صدای میکروفون جمعیت را از حد استاندارد زیادتر کنید، صدا کمی (دو رَگه) می شود. (دقّت کنید که صدایی که از مجلس دریافت می شود و از طریق دستگاه برای ضبط ارسال می شود، اگر به باندهای خروجی هم فرستاده شود، باعث سوت کشیدن باندها می شود).

راه دیگر این است که میکروفون مداح را کمی از دهان او عقب تر جاسازی کنید، تا صدای او به همراه صدای مجلس به تناسب به این میکروفون برسد. در این صورت باید دو میکروفون در دست مداح باشد که یکی یک وجب عقب تر است (می تواند میکروفون یقه ای باشد تا جاگیر نباشد).

استفاده از میکروفون خود مداح یک اشکال دیگری که دارد (علاوه بر عدم گیرایی صدای جمعیت) این است که این میکروفون به دور و نزدیک شدن به دهان مداح خیلی حساس است و کافی است مداح کمی سر خود را عقب بکشد که در آن صورت صدا یک دهم خواهد شد. بنا بر این پیشنهاد ما همان است که میکروفون ضبط صدا را کمی از دهان مداح فاصله دهید و صدای آن را به میکسر بفرستید و از خروجی آن به line in کامپیوتر یا mp3 وصل نمایید.

البته این کار هم بسته به استفاده شما می تواند اشکالاتی داشته باشد، از جمله اینکه: 1. صدای جمعیت تنها در محدوده ی نزدیک مداح ضبط می شود 2. امکان دو رگه شدن صدا هست، چون وقتی صدای مداح از میکروفون دور می شود، آن میکروفون صدای باند را بیشتر دریافت خواهد کرد.

بالآخرة بدترین کاری که شما می توانید بکنید این است که صدای مداح را به صورت عادی ضبط کنید و با کامپیوتر صدای جمعیت را که با میکروفون مداح ضبط شده است، زیادتر کنید! کردم نشد، نکنید نمیشه!

 

ضبط با صدای باندها: (از صدای باندها به میکروفون سر خود)

راه دیگر برای ضبط این است که با میکروفون سر خودِ mp3 یا موبایل یا لپتاپ صدا را ضبط کنید و آن میکروفون را نزدیک باند قرار دهید. اشکالات و محدودیت های این کار از این قرار است:

اوّلاً در این کار دو واسطه بین خواننده و وسیله ضبط اضافه شده است و آن واسطه: باند و میکروفون وسیله ضبط. تعدد وسائط خود ضعفهای ناخواسته ای به دنبال دارد.

ثانیاً این کار با هر وسیله ای ممکن نیست! زیرا بسیاری از وسایل ضبط صدا تحمل قدرت صدای باند را ندارند و دیستور می اندازند.

سوّماً صدای باند با تمام کیفیتی که دارد در فضا می پیچد و صدای ضبط شده به واسطه آن صدایی طبیعی نیست. مخصوصاً اگر وسیله ضبط شما از باند فاصله داشته باشد یا در پشت یا کناره های باند قرار داشته باشد، صدای آن با همهمه فراوان ضبط می شود. اگر شما وسیله ضبط را در وسط مجلس قرار دهید، ممکن است صدای ضبط شده به هیچ وجه مفهوم نباشد (فکر نکنید همانطور که صدا را می شنوید، همانطور هم ضبط می شود!)

صدایی که با همهمه ضبط شده باشد هیچگاه قابل ترمیم نیست، گرچه با تنظیم زیر و بم آن کمی می توان آن را واضح تر کرد.

ضبط با صدای خواننده: (از صدای خواننده به میکروفون سر خود)

گزینه سوّم این است که میکروفون وسیله ضبط (نه میکروفون دستگاه) را کنار دهان خواننده قرار بدهید. mp3 یا موبایل شما در حکم یک آمپلی فایر عمل می کند و صدا را به اندازه مورد نیاز برای ضبط تقویت می کند. بهتر این است که میکروفون وصل شده به وسیله ضبط، میکروفون یقه ای سیم دار باشد و آن را در مقابل دهان خواننده جاسازی کنید.

این کار خوب است اما یک اشکال دارد:

اشکال آن باز در عدم ثبات صدایی است از خواننده (سخنران) به این میکروفون می رسد. اگر شما میکروفون ضبط صدا را در سمت چپ دهان خواننده قرار بدهید و میکروفون آمپلی فایر در سمت راست دهان او باشد، سخنران در حین صحبت بارها سر خود را به سمت چپ و راست می چرخاند، وقتی به سمت راست می چرخاند ناگهان صدای باندها قوی می شود و به جای اینکه صدای دهان خواننده وارد میکروفون ضبط صدا بشود، صدای باندها به آن می رسد و ایجاد همهمه می کند. وقتی هم که خواننده سر خود را به سمت چپ می چرخاند ناگهان صدای ضبط قوی می شود.

اگر دو میکروفون در یک جهت باشند، ولی میکروفون ضبط صدا عقب تر باشد، ضبط صدا با کیفیت تر خواهد شد، اما حالا این مشکل وجود دارد که بخشی از صدای باندها به میکروفون ضبط صدا بر می گردد و مایه قدری همهمه در ضبط صدا می شود. (صدا و سیما مجالس حاج محمود کریمی را از این راه ضبط می کند و به همین خاطر صدا برداری های او خیلی ضعیف تر از صدابرداری مجالس خود حاج محمود است!) این اشکال در راهکارهای قبلی هم وجود داشت، اگر میکروفون ضبط صدا را زیاد از دهان مداح دور نکنید این اشکال قابل چشم پوشی است، روی سر میکروفون ضبط را هم به سمت دهان مداح قرار بدهید.

یک راه دیگر:

برای کنار آمدن با تمام مشکلات لازم است صدای مداح و صدای مجلس را جداگانه ضبط کنید و بعد با کامپیوتر آن دو را با هم میکس کنید و صدای دلخواه خود را از آن بیرون بکشید. بسیاری از وسایل ضبط صدا استریو هستند و دو خطه صدا را ضبط می کنند. دقت کنید که اگر این دو صدا را با هم مخلوط نکنید، صدای آن اصلاً صدای جالبی نخواهد بود.

توجّه: اگر از میکروفون وسط استفاده می کنید دقّت کنید که برای این میکروفون می توان مستقلاً اکو انداخت یا اینکه آن را بدون اکو ضبط کرد (ولوم اکوی ردیف میکروفون وسط به صدای مجلس اکو می اندازد). هنگامی که میکروفون وسط انعکاس دهنده صدای سینه زنی در باندها باشد، نمی تواند بدون اکو و خشک و خالی باشد. اما به هر حال اکوی زیاد در این قسمت نیز مایه همهمه در ضبط است.

دور و نزدیکی صدا:

هر صدایی که زیر وبم ضعیفی داشته باشد دور به نظر می رسد، نیز هر صدا به اندازه ی همهمه ای که دارد، دور به نظر می رسد. حتّی صدایی که اکو دارد، کمی دور می نماید، چون اکو باعث همهمه در صدا می شود. از این روی برخی از ضبط کنندگان، صدا را بدون اکو ضبط می کنند.

صدا در فضای بسته خیلی با همهمه ضبط می شود (بیش از آن مقداری که به گوش ما می آید)، به همین خاطر در فضای بسته باید صدای خواننده به میکروفون ضبط صدا نزدیک تر باشد. البته در فضای استودیو که دیوارها را با ابر آگوستیک کرده اند، پیچش صدا خیلی کمتر است و به همین خاطر صدای با کیفیت تری ضبط می شود.

همهمه صدا را می توان به اکوی پیچشی تشبیه کرد. برای دور جلوه دادن صدا می توانید از اکوی پیچشی استفاده کنید!

در دستگاهها ولومی هم به نام گین وجود دارد که با میکروفون های با کیفیت می تواند مایه دور و نزدیک جلوه دادن صدا بشود.

صدای باند اگر چه از نزدیک ضبط شود اما باز دور می نماید، زیرا صدای باند به ناخواه کمی دارای دامنه و دنباله است و ایجاد همهمه می کند.

در ضبط صدا به این نکته توجّه داشته باشید که صدای مداح باید نزدیک تر از صدای مجلس باشد.

اشکالات رایج در ضبط صدا:

گذشته از صدابرداری نادرست، اشکالات دیگری که در صداهای ضبط شده رایج است از این قرارند:

1. نویز: صدای ویز ویز در صداهای ضبط شده زیاد شنیده می شود. علّت آن هم عمدتاً اتّصال نا صحیح سیم دستگاه به ضبط است. سعی کنید از سیم سالم و استاندارد، و فیشهای نو و دست نخورده استفاده کنید و در حدّ امکان وسائط را کم کنید. برخی از برق کش ها را دیده ام که سیم شیلد را برعکس وصل می کنند و مثبت و منفی آن را اصلاً ملاحظه نمی کنند.

2. دیستور: اگر صدا با حجم بالا ضبط شده باشد، بسته به وسیله ضبط شما دیستور خواهد کرد، مگر اینکه کامپریسور داشته باشد و صدا را به صورت خودکار تعدیل کند.

صدایی که با دیستور ضبط شده باشد قابل تعمیر نیست، بنا بر این صدارا کم کنید که اگر کم باشد زیاد کردن آن کاری ندارد، اما اگر زیاد باشد و به دیستور بیفتد جبران نخواهد شد.

3. ضبط صدا با اکوی زیاد: اکویی که برای یک مجلس نیاز است، با اکوی مجاز برای ضبط صدا متفاوت است.

4. صدای دور: صدای دور و پر همهمه مناسب برای ضبط صدا نیست. صدا را همیشه از نزدیک ضبط کنید، به گونه ای که گیرنده صدای ضبط، نزدیک منبع اصلی صدا باشد.

هیچکدام از اشکالات بالا بعد از ضبط قابل جبران نیستند، بنا بر این احتیاطاً صدا را کمی با صدای کم و با اکوی کم ضبط کنید.

 

از چه میکروفونی استفاده کنیم؟صدا برداری، میکروفون استاتیک

میکروفونها در گیرایی صداهای دور و نزدیک متفاوت هستند. میکروفونی که برای ضبط صدای مجلس به کار می رود، باید گیرایی بالایی داشته باشد و صداهای دور را بهتر بگیرد. چنین میکروفونی صداهای دور را با همهمه کمتر و با صدای بلندتر ضبط می کند.

استفاده از میکروفونهای استاتیک نیز این حسن را دارد که صدا را طبیعی تر از میکروفونهای دینامیک، ضبط می کنند. میکروفون یقه ای در خانواده میکروفونهای استاتیک است و به همین خاطر در همه وسایلی که سر خود صدا را ضبط می کنند از این میکروفون استفاده شده است (حتّی در دوربین های فیلم برداری با کیفیت). میکروفون های دینامیک صدای بم را قوی تر ضبط می کنند و تا حدودی صدایشان تو دماغی است.

می توان اینطور گفت که میکروفون های دینامیک برای ضبط صدای مداح بهتر هستند و میکروفون های استاتیک برای ضبط صدای سخنران مناسب تر هستند.

اگر در فضایی قرار دارید که گردش هوا زیاد است و مثلاً باد می آید، خوب است یک ابر یا پارچه با چگالی پایین روی میکروفون بکشید، تا صدای باد به کپسول میکروفون نرسد. دهانه میکروفون ها به صورت پیش فرض کمی ابر دارد، مواظب این ابر باشید. برخی از میکروفونها مثل ev یک ابر فشرده مخصوص دارند که فواید خود را دارد و صدا را تصفیه می کند. هنگامی که میکروفون را به دهان می چسبانید و صدای پ ت از دهانتان خارج می شود، وجود این ابر اثر خود را نشان می دهد.

 

مشخصات میکروفون خوب:

جز مشخصاتی که معیارهای ثابت حسن و ضعف میکروفونها هستند برخی معیارها، نسبی هستند و بسته به استفاده شما می توانند خوب یا بد باشند. معیارهای کلی میکروفون از این قرارند:

گیرایی:

میکروفون خوب باید گیرایی بالایی داشته باشد، یعنی با دور شدن منبع صدا از میکروفون، بهتر آن صدا را دریافت کند. میکروفون با گوش یک انسان تفاوت دارد، گوش انسان در اوج گیرایی است و صدایی را که به او می رسد (گرچه از 100متر) به خوبی دریافت می کند. اما میکروفون در مورد صداهای دور یک سیر تنازلی دارد و حتّی ممکن است صداهای دور تر را اصلاً نگیرد. بنا بر این به گیرایی میکروفون توجّه داشته باشید تا هم صدای مداح با دور کردن دهان از میکروفون تنازل نیابد، و هم صدای جمعیت و اطراف مداح به میکروفون مداح برسد.

دیستور:

میکروفون ها نسبت به هجم صدا حساس هستند و تحمّل فریاد بلند را ندارند. گذشته از طراحی دستگاه آمپلی فایر، خود میکروفون ها نیز در سقف تحمّل صدا متفاوت هستند و برخی زودتر از دیگری صدا را خراب می کنند. معمولاً میکروفونی که گیرایی بالاتری دارد، حساس تر است و زودتر به دیستور می افتد. البته میکروفونهای خوب مانند ev با اینکه گیرایی خوبی دارند، اما صدا را هم در اوج صدا خراب نمی کنند.

رنج فرکانسی:

میکروفونها از جهت کیفیت با هم زمین تا اسمان متفاوتند! فکر نکنید تمام تفاوتی که دو میکروفون با هم دارند می توانید با تنظیم دستگاه جبران کنید و صدای دو میکروفون را شبیه سازی کنید! برخی میکروفونها صدایی عادی و طبیعی دارند، برخی از آنها زیر و بمی قوی اما مسخره دارند، برخی از آنها صدایی تیز دارند، برخی هم مانند ev صدایی نسبتاً باز به همراه بمی با دامنه کم دارند. برخی از میکروفونها نیز مانند jts صدایی غیر طبیعی اما دارند که البته برای عدّه ای زیباست!

خلاصه مواظب باشید میکروفون شما: زیاد صدای تیزی نداشته باشد، صدایش بوق نباشد، صدایش زیاد تو دماغی نباشد و …

خصوصیات جهتی:

برخی از میکروفونها به صداهای زاویه دار زیاد حساسیت نشان نمی دهند و تنها صداهایی را که مستقیم به طرف آنها خوانده شود می گیرند. این خصوصیت بسته به نیاز شما می تواند خوب یا بد باشد. برخی از میکروفونهای خازنی را دیده ام که برای حرف زدن در آنها باید نشانه گیری بکنید!!!

برخی از این میکروفونها برای کنترل سوت کشیدن باندها مؤثرند.

ناگفته نماند که این معیار تنها در میکروفون ها مطرح نیست، بلکه برخی از باندهای خشک نیز مانند باند چنگ، تنها صدا را به سمت روبرو تحویل می دهند و درصد کمی از صدای آنها به چپ و راست منحرف می شود (مگر بر اثر فید بک فضا در فضاهای بسته).

بلندی صدا:

برخی از بلندگو ها نسبت به برخی دیگر صدای بلندتری دارند. البته به این معیار زیاد بها ندهید، چون میکروفونی که صدای قوی تری داشته باشد، زود تر هم سوت خواهد کشید. بنا بر این تفاوت میکروفون ضعیف و قوی تنها در یک درجه بیشتر چرخاندن ولوم دستگاه است!

استقامت در مقابل ضربه:

برخی میکروفون ها با یک بار زمین خوردن می سوزند! اما برخی میکروفونها (مثل میکروفون های جاسکو) ضدّ ضربه اند و گذشته از اینکه کپسول مقاومی دارند، کپسولشان بر یک پایه انعطاف پذیر و فنری استوار است که ضربات ناگهانی را کنترل می کند.

کافیست که با یک ضربه، آهنربای درون میکروفون دینامیک از جایش تکان بخورد، در آن صورت دیگر میکروفون کار نخواهد کرد. نیز ممکن است بر اثر ضربه، سیم پیچ این میکروفون که تشکیل یافته از یک رشته سیم بسیار نازک است، پاره شود که به همین سادگی میکروفون خراب خواهد شد و باید کپسول آن را بیندازید به دور…

گرچه تمامیّت ارزش یک میکروفون به کپسول آن است، لکن شرکتها کپسول میکروفون ها را با نصف قیمت کلّ میکروفون ارائه می دهند که می توانید از آنها استفاده کنید.

میکروفون های استاتیک در مقابل ضربه حساسیت کمتری دارند، چون نه سیم پیچ دارند و نه آهن ربا! بلکه تنها یک ترانزیستور است که مجاور یک سطح خازنی قرار دارد.

البته خوب است بدانید ما اصلاً میکروفونی که صد در صد ضد ضربه باشد نداریم! بلکه حتّی میکروفون های ضد ضربه با استفاده نادرست، در طول مدّت فرسوده می شوند و کیفیت خود را از دست می دهند. پس در نگهداری از میکروفون دقّت داشته باشید.

درون دسته میکروفونها یک قطعه سرب بزرگ وجود دارد که علّت سنگینی میکروفون است. نبود این قطعه سرب می تواند حساسیت میکروفون را در مقابل ضربه پایین تر بیاورد، البته فایده این سرب این است که یک سطح اتّصال به منفی به حساب می آید که تا حدودی نویز دستگاه را پایین می آورد. فایده دیگری برای آن به نظرم نمی رسد. شاید شرکتها می خواهند میکروفونشان ابهت داشته باشد و وقتی کسی آن را به دست می گیرد فکر نکند که اسباب بازی است!!!

اما میکروفون های بی سیم: گرچه کپسول این میکروفون ها در مقابل ضربه حساسیّت چندانی ندارد، اما فیبر و مدار آنها حساس است و به شدّت باید مواظب ضربه خوردن آنها باشید، این میکروفون ها شاید با ضربه خوردن نسوزند، اما کارایی آنها پایین می آید و ثبات کاری آنها از بین می رود.